2009/3 Het lichaam

Het menselijk lichaam

Hoofdredactioneel

Wie wel eens kijkt naar programma’s als Model voor één dag, Extreme Makeover en Holland’s Next Top Model, weet dat de mogelijkheden om je eigen lichaam te perfectioneren schier oneindig zijn. Mensen kunnen hun lichaam aanpassen aan hun eigen wensen. Ze verwachten vaak dat ze aantrekkelijker, gelukkiger en zelfverzekerder worden als ze dat doen. De persoon in kwestie is dan eindelijk zoals hij of zij had willen zijn. Een perfect lichaam als bron en teken van het echte geluk en het ware zelf. Tegelijkertijd lijken deze metamorfoses volgens bepaalde culturele spelregels te verlopen: gladde, strakke, slanke lichamen zijn de norm (maar ook gespierde en rondborstige). 

De opkomst van nieuwe media en technologische ontwikkelingen hebben nieuwe mogelijkheden gecreëerd om lichamen te verbeelden en te veranderen. Deze ontwikkeling wordt met argusogen gevolgd door critici die vrezen dat het lichaam tot object en handelswaar wordt door medische ontwikkelingen, gezondheidscultus, schoonheidsidealen of plastische chirurgie. Er woeden felle debatten over de aanwezigheid van ontklede dan wel bedekte lichamen — meestal vrouwen, zelden mannen — in de publieke ruimte. Wat te denken van het Amerikaanse Morehouse College dat het dragen van jurken, schoenen met hoge hakken en handtasjes heeft verboden… voor mannen. 

Dergelijke voorbeelden suggereren misschien dat deze aandacht voor (de vervolmaking van) het menselijk lichaam nieuw is, maar niets is minder waar. Zo hebben veel religies van oudsher aandacht voor het lichaam, in de vorm van rituelen, lichaamsversiering en andere religieuze voorschriften. Ook de plaats van het lichaam in religies is een dankbaar onderwerp van debat, denk aan de discussie over vrouwen die een niqaab dragen, besnijdenis of het gebruik van de term ‘haatbaarden’ voor radicale mannelijke moslims. 

Niet alleen in het publieke debat, ook in de sociale wetenschappen is een opleving van onderzoek naar het culturele en belichaming. In dit nummer van ZemZem laten auteurs hun licht schijnen over de relatie tussen het lichaam, cultuur en religie in het Midden-Oosten, Noord- Afrika en moslimgemeenschappen in Nederland. Van het lot van het lichaam na de dood tot het bezeten lichaam, van haatbaarden en hoofddoeken tot rituelen waarbij het lichaam moet bloeden, van erotiek tot het vrouwelijk lichaam in de kunst, en van schoonheidsidealen tot de rol van zintuiglijke ervaringen bij identiteitsvorming. 

Hoofdredactie
Jurgen Maas & Annemarike Stremmelaar 

Redactie
Anna Bukhari, Sultan Gün, Fadi Hirzalla, Umut Kibrit, Sara Muller, Madelon Stokman, Monique Swart en Joas Wagemakers

Gastredacteur
Martijn de Koning

Eindredactie
Annemarike Stremmelaar & Monique Swart

Aan dit nummer werkten mee
Edien Bartels, Hassnae Bouazza, Marjo Buitelaar, Pieter Coppens, Henk Driessen, Michaël Koornneef, Richard van Leeuwen, Luitgard Mols, Harald Motzki, Jasmijn Rana, Maarten Schriks, Anneke Schulenberg, Gerda Sengers, Nadia Sonneveld, Arnoud Vrolijk, Gerard Wiegers en Nelleke van Zessen

In deze ZemZem

Notities over lichaam en cultuur
Inleiding
Henk Driessen
6

Ontsluieren
Het vrouwelijk lichaam volgens Shirin Neshat
Kunst
Anneke Schulenberg
12

‘Marokko is hoe mijn moeder ruikt’
Zintuiglijke herinneringen en identiteitsvorming in een postmigratiecontext
Wetenschap
Marjo Buitelaar
26

Bezeten lichamen
Reportage
Gerda Sengers
33

Het lichaam na de dood
Begrafenisriten onder moslims in Nederland  
Scriptie
Maarten Schriks
39

Arabische erotiek
Column
Hassnae Bouazza
43

‘Hoe lang wil je dansen?’
Lichamelijkheid en mannelijkheid
Wetenschap
Martijn de Koning
45

Tussen competitie en saamhorigheid
Schoonheidsidealen in Casablanca
Scriptie
Jasmijn Rana
52

Rituelen van bloed
Wetenschap
Edien Bartels
58

Zij moeten hun omslagdoeken over hun decolletés slaan…
Wetenschap
Harald Motzki
65

Het geslacht Schultens
Jan Jacob (1716-1778) & Hendrik Albert (1749-1793)
Aflevering 6 van de serie Oriëntalistiek in de Lage Landen
Richard van Leeuwen & Arnoud Vrolijk
73

Bewust van eigen relativiteit
Portret van Wasif Shadid
Aflevering 6 van de serie Afscheid van een generatie 
Monique Swart
87

Versmolten tradities
Islamitische kunst en architectuur in Oman
Kunst
Luitgard Mols
92

Op straat gezet worden of op straat zetten? 
Echtscheiding in Egypte
Wetenschap
Nadia Sonneveld
104

Wondervissen, David lrving, en het Witte Kruis 
De Deense cartoonaffaire in Israël en de Palestijnse gebieden
Scriptie
Anna Bukhari
111

Een moslim als gemeentelijk bruggenbouwer? 
Het ontslag van Tariq Ramadan
Opinie
Gerard Wiegers & Nelleke van Zessen
119


Literatuur

De hervormingsagenda van Ramadan 
Tariq Ramadan, Radical Reform: Islamic Ethics and Liberation
Pieter Coppens
126

Ode aan de Afghaanse vrouw
Atiq Rahimi, Steen van geduld
Michaël Koornneef
130

De bezetter gaat vrijuit
Dries van Agt, Een schreeuw om recht. De tragedie van het Palestijnse volk
Jurgen Maas
132

Signalementen
135

Verder lezen

Wat leuk dat u geïnteresseerd bent in ZemZem!

Vaste lezer worden? U kunt in onze webshop een jaarabonnement afsluiten (22,50 per jaar). Ook kunt u hier losse nummers bestellen.