2013/3 Berber special

Berberrenaissance

Hoofdredactioneel

De voorkant van deze ZemZem wordt opgesierd door Abdelkrim El Khattabi (1880-1963), de Riffijnse jurist die in opstand kwam tegen de Spaanse bezettingsmacht in Noord-Marokko. Deze strijd om onafhankelijkheid resulteerde in de Rifoorlog (1920-1926). Het was een oneerlijke strijd. Niet omdat Spanje een miljoen soldaten in de Rif had gestationeerd, maar omdat het gifgas inzette, waardoor El Khattabi genoodzaakt was zich over te geven.

In 2013 was het vijftig jaar geleden dat Abdelkrim El Khattabi in Caïro overleed. Er verschenen recent drie Nederlandstalige boeken over hem. Voor veel Berbers is hij niet alleen een historische figuur, maar vooral ook een oorlogsheld die de maatschappelijke emancipatie en politieke vrijmaking van de Berbercultuur en -taal in Noord-Afrika belichaamt. Dat proces — ook wel Berberrenaissance genoemd — voltrekt zich op dit moment in verschillende delen van Noord-Afrika. De Berbertaal, het Tamazight, kreeg in 2011 in Marokko een officiële status — hoe vreemd het ook is dat het zo lang heeft moeten duren in het land waar procentueel de meeste Berbertaligen leven.

Met de val van Khaddafi mochten Libische Berbers na meer dan veertig jaar in het openbaar hun taal spreken. Nadat voormalig dictator Ben Ali het land ontvluchtte, ontstonden in Tunesië Berberverenigingen ter behoud van de Berbertaal en -cultuur, terwijl voorheen de propagandamachine van Ben Ali de wereld voorhield dat de Berberbeschaving tot het verleden behoorde. Eind november werd duidelijk dat de Toearegstrijders in Mali het staakt-het-vuren, dat ze tot dan toe tegenover het centrale regime in acht hadden genomen, zouden beëindigen. Welke gevolgen dit zal hebben voor de 370 militairen die Nederland uitzendt in het kader van de VN-missie is niet duidelijk. De Toearegs strijden voor een onafhankelijk Azawad wat nu nog een noordelijke provincie van Mali is. De onrust in de Berberlanden heeft alles te maken met de complexe geschiedenis van deze landen en de decennialange onderdrukking en marginalisering van hun Berberbevolking.

De ontwikkelingen in Noord-Afrika zullen grote gevolgen hebben voor de Berbertaal en -cultuur en de politieke en maatschappelijke structuren. De veranderingen daar hebben ook hun weerslag in Nederland, waar het overgrote deel van de Marokkaanse Nederlanders een Berberachtergrond heeft. In deze ZemZem willen we de ontwikkelingen op dit terrein duiden. In Nederland en Vlaanderen zijn jongeren en ouderen zich niet alleen van hun identiteit als Berberbewust. Sommigen organiseren zich ook om die cultuur uit te dragen. Een avond gewijd aan de schrijver Mohamed Choukri, die tien jaar geleden overleed, trok meer belangstellenden dan er plaatsen waren. In deze Berberspecial staat daarom de Berberidentiteit in Nederland en Vlaanderen centraal, met aandacht voor activisme, geschiedenis, literatuur en poëzie.

Hoofdredactie 
Jurgen Maas & Annemarike Stremmelaar 

Gasthoofdredacteur 
Asis Aynan 

Eindredactie 
Josephine van den Bent & Annemarike Stremmelaar 

Redactie 
Josephine van den Bent, Anna Bukhari, Hannah Leyerzapf, Madelon Stokman en Joas Wagemakers. 

Aan dit nummer werkten mee
Abttoy, El-Mahdi Acherchour, Carel Alphenaar, Saud Alsanousi, Maaike van Berkel, Ellen van de Bovenkamp, Chacha, Remco Ensel, Norah Karrouche, Mena Lafkioui, Serge Ligtenberg, Fadma el Ouariachi, Friso Spoelstra, Djûke Poppinga, Marina de Regt, Rianne Tamis en Johan Weststeijn

In deze ZemZem

Op zoek zonder verloren te zijn
Rondetafelgesprek
Jurgen Maas
6

Kateb Yacine als bijvangst
Carel Alphenaar
14

De Amazighrenaissance in Noord-Afrika 
Mena Lafkioui
24

Tussen geschiedenis en mythe
Norah Karrouche
34

Drie Berbers, drie gedichten 
Fadma el Ouariachi, De wortels van dit leven
Chacha, Jij bent mij
El-Mahdi Acherchour, Die mensen, dat zijn jullie
Asis Aynan
38

Fier op Afellay en de Berbervlag
Remco Ensel
49

Choukri en ik
Column
Asis Aynan
54

Een moderne troubadour
Ahmed Fouad Negm
Djûke Poppinga & Rianne Tamis
57

Op het nachtkastje 
Het favoriete boek van Remke Kruk
Josephine van den Bent
63

De Ander in De Bamboestok 
Literatuur
Saud Alsanousi
67

Energiek en uitgesproken 
Portret van Edien Bartels
Aflevering 18 van de serie Afscheid van een generatie
Marina de Regt
73

Un coup d’archives 
Veldnotities
Maaike van Berkel
80

Salafyo Costa 
Postsalafistische jongeren
Scriptie
Josephine van den Bent
83

Wijn in de soera van de Bijen 
Johan Weststeijn
91


Literatuur

Abdelkrim: held van de Rif
M’hamed El Abdouni, Abdelkrim El Khattabi & de Riffijnse Republiek
Ali Idrissi, Abdelkrim: parcours van een vrijheidsstrijder
Sietske de Boer, Het volk van Abdelkrim
Ellen van de Bovenkamp
96

De lente die op zich laat wachten 
Paul Aarts & Carolien Roelants — Saoedi-Arabië. De revolutie die nog moet komen
Joas Wagemakers
100

Signalementen
103

Verder lezen

Wat leuk dat u geïnteresseerd bent in ZemZem!

Vaste lezer worden? U kunt in onze webshop een jaarabonnement afsluiten (22,50 per jaar). Ook kunt u hier losse nummers bestellen.