Hoofdredactioneel
Eens, toen we aan het jagen waren, verscheen er een gazelle,
en we wilden haar slachten toen ze ons passeerde,
Maar zie! Een dergelijke gelijkenis met jou konden we
niet negeren, toen zij de ogen opsloeg en ons aanstaarde.
Zo dichtte de Omajjadische kalief Walid ibn Yazid in de achtste eeuw. Zijn verzen tonen de ambivalente houding van mensen tegenover dieren. Enerzijds onderwerpen wij mensen onze niet-menselijke aardbewoners aan onze noden: we gebruiken hun ruggen om onze lasten te dragen, eten hun vlees en drinken hun melk, gebruiken leer en vacht voor onze kleding en maken instrumenten van hun botten en hoorns. Anderzijds vervullen dieren ons met ontzag en vertedering. Ze bevolken onze verhalen en onze beeldcultuur, en met onze huisdieren bouwen we een innige band op, zoals Maaike Voorhoeve en haar ‘Tante Cato’ illustreren.
Het gedicht is ook een goed voorbeeld van antropocentrisme: slechts de gelijkenis met een mens overtuigt de jager om het dier te sparen. Maar heeft het veelvuldig verguisde varken niet net zo goed recht op een waardig bestaan? (Dat het beeld over het varken in de Arabisch-islamitische cultuur overigens lang niet zo eenduidig is als men misschien zou verwachten, bespreekt Remke Kruk in haar artikel.)
Canan Çakırlar herinnert ons er in haar bijdrage aan dat dieren miljoenen jaren in vrijheid leefden voordat de mens hen domesticeerde. Een beetje bescheidenheid over die laatste paar duizend jaar zou ons dus sieren. Ze wijst er bovendien op dat meer fluïde samenlevingsvormen tussen rondtrekkende kameelhoeders en hun kudde nog steeds bestaan, ondanks grote druk vanuit de moderne geïndustrialiseerde natiestaat, en dat we veel van deze gemeenschappen kunnen leren voor een meer duurzame samenleving.
De desastreuze gevolgen van onze moderne levensstijl voor de biodiversiteit zijn ook op Socotra te merken. De kwetsbare flora en fauna van dit Jemenitische eiland zijn minder bekend dan die van de Galapagoseilanden, maar net zo uniek. Opkomend toerisme helpt de plaatselijke economie, maar verstoort het ecologisch evenwicht, schrijft Sam van Vliet.
In de context van dergelijke alarmerende berichten is het des te belangrijker stil te staan bij de vele manieren waarop mensen zich tot dieren verhouden. Deze ZemZem onderzoekt de cohabitatie van mens in dier in het Midden-Oosten en Noord-Afrika door de eeuwen heen, van de wilde leeuw als diplomatiek cadeau tot een spionerende ooievaar, en van de rituele slacht tot de liefdevolle verzorging van stadsduiven en straatkatten.
Sarah Michiel & Judith Naeff
Hoofdredactie
Judith Naeff en Sarah Michiel
Eindredactie
Sarah Michiel, Rebecca de Graef, August Verhoeve en Maaike Voorhoeve
Tekstredactie
Brigitte van de Pas en Maaike Voorhoeve
Redactie
Cassandra Backx, Silke Bull, Elif Çira, Rebecca de Graef, Judith Haenen, Mariam Hothout, Ymke
Jongeneel, Rowie Rensink, Moniek Smit, Arnout van Ree, Sam van Vliet, Veerle Veerbeek en Joas Wagemakers
Organisatie
Anna Peeperkorn (PR) en Yuseyrenur Yilmaz (lancering)
Stagiair: Sahar Nazari
Medewerkers aan dit nummer
Huda al-Attas, Canan Çakirlar, Janna Houwen, Olaf Koens, Gerard van Krieken, Remke Kruk, Wietske Merison, Elisa Schouten, Koos van Dam, Maaike Voorhoeve, Liesbeth Zack
Grafische vormgeving
In deze ZemZem
Katern:
Kamelen: gefokt voor oligarchie, gehoed met zorg
Canan Cakirlar
8
De Barbarijse leeuw
Gerard van Krieken
19
‘De aap is een gazelle in de ogen van zijn moeder’: dieren in Egyptische spreekwoorden
Liesbeth Zack
22
De mythe van de Socotraanse kameleon
Sam van Vliet
31
De klacht van het varken
Remke Kruk
36
‘God zegene je en je ooievaar’
Olaf Koens
45
Van de liefde voor een straatkat
Maaike Voorhoeve
49
De vogelmoskeeën van Istanboel
Wietske Merison
58
Aliens, offers en immigranten: stervende
dieren in Marokkaanse film- en videokunst
Janna Houwen
61
Kunst en cultuur
Alexandrië: het verhaal van een stad die in het verleden leeft – Eduard Cousin (BOEKRECENSIE)
Elisa Schouten
69
Uitgeverij Bulaaq ondergebracht onder Uitgeverij Jurgen Maas
Sam van Vliet
75
SWANA-muziek op het podium. Van Saint Levant tot Marmoucha
Silke Bull
78
Maatschappij
De Asads: van idealisme tot moorddadige dictatuur
(VOORBIJ HET NIEUWS)
Nikolaos van Dam
87
‘Wetenschap en journalistiek hebben elkaar keihard nodig’.
In gesprek met Lucia Admiraal (IN DE SCHIJNWERPERS)
Judith Naeff
95
Wat Jemens krijgsliederen ons leren over politieke en militaire groeperingen
Huda al-Attas
101
Wetenschap
‘Als we ophouden beter te worden, dan houden we ook op goed te zijn’. Midden-Oostenstudies in tijden van bezuinigingen
Sarah Michiel
108
Chinese salafisten in Maleisië en moslimwetenschappers over de evolutietheorie (PROEFSCHRIFTEN)
117
Signalementen 125
Uitagenda 136