2021/1 Klimaatverandering

Klimaatcrisis

Hoofdredactioneel

Ruim vijf jaar geleden, op 12 december 2015, sloten de leiders van vrijwel alle landen ter wereld het Klimaatakkoord van Parijs. Om een klimaatcrisis af te wenden, spraken ze af om maatregelen te nemen om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 à 2 graden. Nationale overheden verbonden zich om wetgeving in te voeren met de eigen klimaatplannen die nodig waren om aan ‘Parijs’ te voldoen, bijvoorbeeld op het gebied van CO2-reductie. De praktijk is echter weerbarstig: wetenschappers en milieuorganisaties waarschuwen herhaaldelijk dat overheden lang niet genoeg doen om het Klimaatakkoord te implementeren. Ondertussen komen er regelmatig nieuwe, elkaar tegensprekende, rapporten uit over hoe het er nu ‘werkelijk’ voor staat met het klimaat, dikwijls met veel zorgelijker prognoses dan waar in Parijs vanuit werd gegaan.

Ook in het Midden-Oosten en Noord-Afrika maakt men zich grote zorgen over klimaatverandering. De regio heeft dan ook veel te duchten van een temperatuurstijging: droogte, hitte, zeespiegelstijging en zandstormen kunnen het dagelijks leven en de economie in de regio danig beïnvloeden. Verschillende overheden hebben zodoende maatregelen uitgevaardigd ter bescherming van het klimaat en van de natuur. In de woestijn van Marokko is een park van zonnepanelen gebouwd van 2.500 hectare. Jordanië overweegt om de toenemende waterschaarste op te lossen door een kanaal te graven van de Rode naar de Dode Zee, waarna het water ontzilt moet worden. Egypte heeft een beleid ingevoerd om de oude taxi’s in het vervuilde Caïro te vervangen door nieuwe, schonere voertuigen, wat volgens de Wereldbank heeft geleid tot een reductie van 130 duizend ton CO2 in 2014 ten opzichte van het jaar ervoor. Maar ook in de regio waarschuwen milieuorganisaties en -activisten dat er niet genoeg gedaan wordt.

Deze ZemZem gaat over klimaat en klimaatverandering in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. In het openingsartikel geeft Rozemarijn ter Horst een overzicht van wat we weten over klimaatverandering in de regio, en van de gevolgen die dit kan hebben op de samenleving aldaar, zowel op maatschappelijk, als op economisch gebied. Harry Verhoeven gaat in zijn artikel dieper in op de politieke gevolgen van klimaatverandering. Hij reageert op de recentelijk veelgehoorde aanname dat klimaatverandering een rol gespeeld zou hebben in de Syrische burgeroorlog, en betoogt dat niet de klimaatstress zelf een rol speelt in burgeroorlogen als in Syrië en Darfoer, maar de manier waarop overheden klimaatverandering instrumentaliseren om bepaalde bevolkingsgroepen te marginaliseren. Ook in het rondetafelgesprek dat ZemZem in maart 2021 organiseerde met het Grote Midden Oosten Platform discussieerden de specialisten Louise van Schaik, Aziza Moneer en Karim Elgendy over het verband tussen klimaatverandering enerzijds en politieke problemen anderzijds.

Naast de gevolgen van klimaatverandering in de regio, besteden we in deze ZemZem ook aandacht aan de initiatieven in de regio die beogen om klimaatverandering af te wenden of op te vangen. In hun artikel over Algerijnse waterwegen beschrijven Marcel Kuper, Salem Idda en Bruno Bonté hoe soms eeuwenoude, kilometerslange waterwegen tot vandaag de dag worden gebruikt om landbouwgrond te irrigeren. Lisa Bossenbroek, Hind Ftouhi en Zakaria Kadiri beschrijven op hun beurt hoe jonge boeren in de Marokkaanse Draavallei hun best doen om waterbesparend en milieuvriendelijk te werk te gaan bij de teelt van de watermeloen, een waterslurpend gewas dat verbouwd wordt in de woestijn. En in haar studie van ecokritische kunst en literatuur laat Judith Naeff zien dat klimaatverandering hoog op de agenda staat van kunstenaars en schrijvers in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Hierna volgt een vertaling van twee fragmenten uit het verhaal ‘De tuinen van Babylon’ van Hassan Blasim, van de hand van vertaalster Djûke Poppinga.

ZemZem sprak ook met een aantal initiatiefnemers van klimaatgerelateerde projecten. Onze redacteuren gingen (digitaal) op pad en interviewden activisten in Egypte, Oman, Qatar en Nederland die met initiatieven op het gebied van recycling, waterbeheer, vuilophaal en vegetarisme een bijdrage proberen te leveren aan een oplossing voor de milieu- en klimaatproblematiek. Tegenover de vervuiling en uitstoot door grote bedrijven en het falende klimaatbeleid van overheden in de MENA-regio en elders ter wereld, zijn deze individuele initiatieven elk een spreekwoordelijke druppel op een gloeiende plaat. Of de doelen uit Parijs gehaald gaan worden, is op zijn best dan ook zeer twijfelachtig. Maar tezamen laten deze projecten wel zien dat steeds meer burgers, zowel in het Midden-Oosten en Noord-Afrika als in het Westen, verandering eisen en daar zelf actief aan proberen bij te dragen. Aan hen zal het niet liggen.

Josephine van den Bent en Maaike Voorhoeve

In deze ZemZem

Katern: Klimaatverandering

Klimaatverandering: uitdagingen in de MENA-regio
Rozemarijn ter Horst
9

Kijk- en luistertips
Judith Naeff
18

Kan klimaatverandering bijdragen aan vrede en democratisering in het Midden-Oosten?
Harry Verhoeven
21

LOKAAL PROJECT — Meubels uit snoeiafval in Minya, Egypte
Fien de Block
33

Klimaatverandering in het Midden-Oosten: over water, conflicten en oplossingen. Om de tafel met drie experts
Josephine van den Bent
38

LOKAAL PROJECT — De Arabische Jongerenklimaatbeweging uit Qatar
Yentl de Lange en Monica Lam
46

De foggara, een levend irrigatiesysteem in de Algerijnse Sahara
Bruno Bonté, Salem Idda en Marcel Kuper
51

LOKAAL PROJECT — Het Omaanse Water and Humanity project
Roel Welling
59

Watermeloenen in de Marokkaanse woestijn
Lisa Bossenbroek, Hind Ftouhi en Zakaria Kadiri
64

LOKAAL PROJECT — Ivtar: Indonesische Vegetarische Iftar
Dorieke Molenaar
73

Mens en milieu in literatuur uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika
Judith Naeff
79


Rubrieken

Nieuwe generatie: een interview met professor Uğur Ümit Üngör (Nieuwe generatie)
99

Voormalige moslims, Arabische denkers over erfgoed en Turkse Koranexegese (Proefschriften)
105

Van heilstaat naar harde werkelijkheid: hoe IS betekenis geeft aan zijn verval (Wetenschap)
Pieter Nanninga & Fleur Valk
115

Aardse en hemelse wijngaarden in de Koran (Wetenschap)
Johan Weststeijn
125

Zicht op een verboden stad. De eerste documentaire over de bedevaart naar Mekka (Wetenschap)
Rukayyah Reichling
137

De effecten van het Israëlische identiteitskaartensysteem op Palestijnen. Scriptieprijs van de Leonhard-Woltjer Stichting (LWS) en het Amsterdam Centre for Middle Eastern Studies (ACMES) (Scriptie)
147


Kunst en cultuur

Açik Radyo: een idealistische radiozender (Interview)
Dorieke Molenaar
151

Egyptische moulid-festivals als openbare kunstruimtes
Marlies Van Coillie
156


Literatuur

Van smetten vrij. Winnaar El Hizjra Literatuurprijs 2020, categorie proza (Literatuur)
Ramy El-Dardiry
163

De Moslimbroederschap in haar eigen woorden (Recensie)
Joas Wagemakers
170

Signalementen (Literatuur)
Morwarid Habibi, Birkan Calik en Dorieke Molenaar
174

Verder lezen

Wat leuk dat u geïnteresseerd bent in ZemZem!

Vaste lezer worden? U kunt in onze webshop een jaarabonnement afsluiten (22,50 per jaar). Ook kunt u hier losse nummers bestellen.