2018/2 Golfstaten

Wereldnieuws

Hoofdredactioneel

Sinds de moord op de Saoedische journalist Jamal Ahmad Khashoggi in Istanbul afgelopen oktober is Saoedi-Arabië weer volop in het wereldnieuws. De Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman, kortweg ‘MbS’, wordt gezien als eindverantwoordelijke voor de moord in het consulaat. De reputatie van MbS, door sommige commentators beschouwd als het gezicht van een progressieve hervormingskoers in het land, lijkt door de Khashoggi-affaire danig te hebben ingeboet. Is de rijzende ster van de Saoedische politiek tanende? Als het aan president Trump ligt niet: voor hem is de moord slechts een klein ongemak in de Amerikaans-Saoedische relaties, die onder zijn presidentschap nog nauwer zijn geworden. Critici zien de moord daarentegen als onderdeel van de voortdurende Saoedische oppressie, binnen het koninkrijk zelf en daarbuiten. Zij wijzen op een lange reeks arrestaties van Saoedische activisten in de afgelopen jaren, en vooral ook op de vernietigende oorlog in Jemen onder Saoedische leiding. Terwijl de Khashoggi-affaire de internationale aandacht opeist, is de situatie in Jemen uitzichtloos en lijkt de oorlog voorlopig nog niet ten einde.

Te midden van deze commotie rondom Khashoggi biedt deze editie van ZemZem over de Arabische Golfstaten, de duwal al-khalij, nuance en achtergronden. Hoewel er natuurlijk meer landen zijn die aan de Perzische Golf liggen – in Arabische landen ook wel, controversieel, de ‘Arabische Golf ’ genoemd – richten wij ons in dit nummer op de landen van het Arabisch Schiereiland. Deze zijn in westerse media vaak de focus van simplistische en stereotiepe ideeën, of het nu over de positie van vrouwen gaat, over de omgang met het eigen erfgoed, of over de relatie tussen soennitische en sjiitische moslims. Uiteraard reflecteren we op Saoedi-Arabië, zijn regionale politiek en de omstreden rol van MbS. Zo schetst Midden-Oostenexpert Carolien Roelants een scherp portret van de politieke carrière van MbS en plaatst politicoloog Paul Aarts kritische noten bij ‘de export’ van het Saoedische wahabisme. Melle Lyklema bediscussieert het debat over de leermeesters van Muhammad ibn Abd al-Wahhab en de claim dat de opkomst van het wahabisme onderdeel was van een internationale ‘fundamentalistische’ trend in de islamitische wereld. Virginia Cassola-Cochin stelt westerse ideeën over de Saoedische omgang met pre-islamitisch erfgoed aan de kaak, en journalist Dirk Wanrooij vergelijkt de huidige oorlog in Jemen met die in de jaren zestig, en biedt zo een historische achtergrond bij de regionale strijd om Jemen.

In discussies over gendersegregatie in de Golfstaten wordt vaak een tegenstelling gesuggereerd tussen moderniteit en religie. Bovendien zien westerse landen de positie van vrouwen in de niet-westerse wereld vaak als graadmeter voor democratisering en moderniteit, zoals we onlangs hebben kunnen zien met de internationale lof voor het legaliseren van vrouwelijke autobestuurders in Saoedi-Arabië. Voor haar promotieonderzoek keek Annemarie van Geel naar gendersegregatie in Koeweit. Ze concludeert dat voor de vrouwen die zij daar interviewde moderniteit samengaat met vroomheid, en niet geassocieerd wordt met ‘verwestering’. Gertjan Hoetjes haakt in op de omstreden financiering van Nederlandse moskeeën door salafistische Koeweitse en Saoedische instellingen, afgelopen april aan het licht gebracht in NRC. In zijn bijdrage bediscussieert Hoetjes de rol en export van het salafisme in Koeweit.

Maar de Golfstaten zijn natuurlijk meer dan politiek en islam. Ook kunst en cultuur uit de Golfstaten blijven vaak onderbelicht, en verdienen meer aandacht. Dit weet Aarnout Helb, de directeur van het Greenbox Museum of Contemporary Art from Saudi Arabia, als geen ander. ZemZem-redacteur Hasan Alkhatib interviewde hem over de bijzondere collectie Saoedische kunst in Helbs museum, in hartje Amsterdam. Een van de werken die daar hangt komt uit de serie Subtitles van de Jordaans-Palestijnse, maar in Jeddah werkzame, kunstenaar Ayman Yossri. Kasper Tromp bespreekt hoe deze in zijn kunst kritisch kijkt naar de Saoedische identiteit en politiek. In de sectie literatuur bespreekt Judith Naeff het literaire genre van petrofiction aan de hand van het werk van de Saoedisch-Iraakse schrijver Abdelrahman Munif.

Lucia Admiraal en Josephine van den Bent

Hoofdredactie 
Lucia Admiraal en Josephine van den Bent 

Eindredactie 
Nicolet Boekhoff-van der Voort, Nina van Kampen, Nynke van Leeuwen en Maaike Voorhoeve 

Tekstcorrector 
Brigitte van de Pas 

Redactie 
Hasan Alkhatib, Wessel de Cock, Tirza Gevers, Nienke van Heek, Maryse Kruithof, Sakina Loukili en Joas Wagemakers 

Medewerkers aan dit nummer
Paul Aarts, Asis Aynan, Youssef Azghari, Ellen van de Bovenkamp, Virginia Cassola, Rehab Chaker, Karwan Fatah-Black, Annemarie van Geel, Gertjan Hoetjes, Nina van Kampen, Melle Lyklema, Judith Naeff, Carolien Roelants, Caroline Roset, Kasper Tromp en Dirk Wanrooij

In deze ZemZem

Katern: De Golfstaten

Zin en onzin over ‘de export van wahabisme’
Paul Aarts
9

Wie was de leermeester van Muhammad ibn Abd al-Wahhab?
Melle Lyklema
19

Mohammed bin Salman, ‘MbS’: een portret
Carolien Roelants
27

Gender in de Golf: Koeweitse vrouwen over gender, islam en moderniteit
Annemarie van Geel
34

Jemen als internationaal slagveld: een historische vergelijking
Dirk Wanrooij
42

Over de ‘plotselinge’ aandacht van Saoedi-Arabië voor zijn pre-islamitische verleden
Virginia Cassola-Cochin
56

Salafisme in Koeweit: van de slag in Jahra tot de financiering van de Utrechtse Al-Fitrah Moskee
Gertjan Hoetjes
68


Rubrieken

Berberstudies: een veelomvattend vakgebied in beweging (Nieuwe generatie)
Nienke van Heek
78

Integratie, Tariq Ramadan en Darfur-Arabisch (Proefschriften)
Joas Wagemakers
85

Ik ben moslim, geen terrorist!’
(Wetenschap)
Sakina Loukili 
96

Over de relevantie van taalkundig onderzoek in een conflictsituatie: de Palestijnen in Libanon (Veldwerk)
Nina van Kampen
106

Ik wil spreken en niet sterven (Column)
Asis Aynan
115


Kunst & Cultuur

Directeur Greenbox Museum Aarnout Helb: ‘Ik bestempel kunst niet met een nationaliteit’
Hasan Alkhatib
119

Ayman Yossri’s artistieke bevraging van het Saoedische zelfbeeld
Kasper Tromp
124

Contrasten in zwart-wit
Josephine van den Bent
133


Literatuur

Arabisch literair meesterwerk en mondiale ‘petrofictie’
Judith Naeff
138

Dima Wannous: ‘De opgejaagden was een psychologische behandeling’
Hasan Alkhatib
145

De psychologie van de angst
Rehab Chaker
149

Zijn de Kurdish studies nog te redden van het eigen succes?
Karwan Fatah-Black
153

Nederland en het Israëlisch-Palestijns conflict
Lucia Admiraal 
158

Signalementen
Sakina Loukili,  Hasan Alkhatib en Josephine van den Bent
165

Verder lezen

Wat leuk dat u geïnteresseerd bent in ZemZem!

Vaste lezer worden? U kunt in onze webshop een jaarabonnement afsluiten (22,50 per jaar). Ook kunt u hier losse nummers bestellen.