2020/1 Gender en seksualiteit

Hoofdredactioneel

Deze speciale editie van ZemZem is gewijd aan een thema waar in Nederland een complex web van stereotypen over bestaat: gender en seksualiteit in de islam en in de moslimwereld. Het beeld van de islamitische vrouw als willoos slachtoffer van een patriarchale religie en een machocultuur ligt ten grondslag aan menig debat over moslims in Nederland en over de islamitische wereld zelf. Ook lijkt in het Nederlandse dominante discours islam bijna synoniem te zijn voor homodiscriminatie. Deze voorstelling van zaken doet echter geen recht aan de complexiteit van gender en seksualiteit in de regio.

Een van de oorzaken voor simplistische aannames over gender en seksualiteit in het Midden-Oosten en Noord-Afrika is dat er in Nederland vooral over moslims en de islam geschreven en gesproken wordt. Er is veel minder ruimte voor het eigen verhaal van mensen met wortels in de regio. Daarom hebben we voor dit nummer een aantal van onze collega’s uit de Arabische wereld gevraagd om op basis van hun onderzoek of ervaringen een stuk te schrijven waarvan zij vinden dat een Nederlands publiek het zou moeten lezen. Nermin Elsherif en Ismail Fayed uit Egypte, Joseph Alagha, Roula Seghaier en Safa Hamzeh uit Libanon, Leila Cherribi uit Marokko, Hasan Alkhatib uit Syrië en de Palestijnse Lena Salaymeh werpen met hun bijdragen een ander licht op deze thema’s. Ook sprak ZemZem met activisten die zich in het Midden-Oosten en Noord-Afrika bezighouden met gender en seksualiteit, zoals de Frans-Marokkaanse Betty Lachgar, de Palestijns-Nederlandse Abir Sarras en de Bahreinse Esra’a Al Shafei. Hun stemmen, samen met die van de andere auteurs uit dit nummer, bieden nieuwe perspectieven op het thema die de complexiteit van het onderwerp tonen.

De begrippen ‘gender’ en ‘seksualiteit’ zijn erg breed. Gender omvat vrouwen, mannen, transpersonen en non-binaire personen, en seksuele oriëntatie varieert van homo- en hetero- tot panseksualiteit. Daarbij komt dat genderverhoudingen en houdingen ten opzichte van bepaalde seksuele voorkeuren variëren naar tijd, plaats en context. Waar Iran wereldleider is op het gebied van geslachtsveranderingsoperaties, heeft een aantal islamitische geleerden op het Arabisch Schiereiland en in Egypte het verboden. En waar middeleeuwse wetboeken straffen formuleerden op homoseksualiteit, beschreven medische handboeken uit diezelfde periode seksuele relaties tussen personen van gelijk geslacht zonder deze te veroordelen.

In deze ZemZem proberen we zoveel mogelijk kanten van gender en seksualiteit te belichten. Zodanig zelfs, dat deze keer niet alleen het gebruikelijke katern maar ook alle andere rubrieken en artikelen aan dit thema zijn gewijd. Door een onderwerp vanuit verschillende invalshoeken te benaderen wordt ook de complexiteit ervan duidelijk. Zo bestaan de ervaringen van homoseksuele vluchtelingen uit de regio en hun discours over homodiscriminatie ‘daar’ versus homoacceptatie ‘hier’ naast kritiek in de regio op fenomenen als ‘pinkwashing’ door de Israëlische overheid, en naast de als paternalistisch ervaren interventies van westerse ngo’s.

Ideeën over, en de omgang met, gender en seksualiteit zijn nauw verbonden met discoursen over (nationale) identiteit en spelen een cruciale rol in wij-zij-denken. Zo vormt het discours van ‘vrouwenemancipatie hier’ tegenover ‘vrouwenonderdrukking daar’ een fundament van ‘de Nederlandse (of westerse) identiteit’, wat om verschillende redenen problematisch is. Niet alleen gaat het voorbij aan de gelaagde realiteit ‘daar’, het leidt ook tot een zekere blindheid voor de hardnekkige patriarchale structuren hier te lande. Ongenuanceerd wij-zij-denken kan ook geïnstrumentaliseerd worden in migratiebeleid, bijvoorbeeld door te stellen dat migratie uit de moslimwereld homodiscriminatie in de hand zou werken. Ook in het Midden-Oosten en Noord-Afrika spelen gender en seksualiteit een belangrijke rol in denken over identiteit. Dit is bijvoorbeeld goed te zien in het Israëlische beleid van ‘pinkwashing’, en in Egyptische discussies over hoe de ‘authentieke Egyptische’ eruit moet zien.

Het thema gender en seksualiteit in de islam en in de moslimwereld is al met al delicaat. De auteurs van en geïnterviewden uit de artikelen in dit nummer zijn het dan ook lang niet allemaal met elkaar eens. Het zou ons ook niet verbazen als u, als lezer, aan sommige stukken in dit nummer aanstoot neemt. Maar juist door een brede schakering aan verhalen en standpunten te laten horen beogen we inzicht te bieden in de complexiteit van deze onderwerpen en daarmee de clichés achter ons te laten.

Josephine van den Bent en Maaike Voorhoeve