ZemZem

Vanaf juni 2025 ligt de nieuwe ZemZem op de mat en in de winkel: Kat, kameel, kameleon. Mens-dierrelaties in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Pre-order nu via de webshop.

Eens, toen we aan het jagen waren, verscheen er een gazelle,
en we wilden haar slachten toen ze ons passeerde,

Maar zie! Een dergelijke gelijkenis met jou konden we
niet negeren, toen zij de ogen opsloeg en ons aanstaarde.

Zo dichtte de Omajjadische kalief Walid ibn Yazid in de achtste eeuw. Zijn verzen tonen de ambivalente houding van mensen tegenover dieren. Enerzijds onderwerpen wij mensen onze niet-menselijke aardbewoners aan onze noden: we gebruiken hun ruggen om onze lasten te dragen, eten hun vlees en drinken hun melk, gebruiken leer en vacht voor onze kleding en maken instrumenten van hun botten en hoorns. Anderzijds vervullen dieren ons met ontzag en vertedering. Ze bevolken onze verhalen en onze beeldcultuur, en met onze huisdieren bouwen we een innige band op, zoals Maaike Voorhoeve en haar ‘Tante Cato’ illustreren.

               Het gedicht is ook een goed voorbeeld van antropocentrisme: slechts de gelijkenis met een mens overtuigt de jager om het dier te sparen. Maar heeft het veelvuldig verguisde varken niet net zo goed recht op een waardig bestaan? (Dat het beeld over het varken in de Arabisch-islamitische cultuur overigens lang niet zo eenduidig is als men misschien zou verwachten, bespreekt Remke Kruk in haar artikel.)

Canan Çakırlar herinnert ons er in haar bijdrage aan dat dieren miljoenen jaren in vrijheid leefden voordat de mens hen domesticeerde. Een beetje bescheidenheid over die laatste paar duizend jaar zou ons dus sieren. Ze wijst er bovendien op dat meer fluïde samenlevingsvormen tussen rondtrekkende kameelhoeders en hun kudde nog steeds bestaan, ondanks grote druk vanuit de moderne geïndustrialiseerde natiestaat, en dat we veel van deze gemeenschappen kunnen leren voor een meer duurzame samenleving.

De desastreuze gevolgen van onze moderne levensstijl voor de biodiversiteit zijn ook op Socotra te merken. De kwetsbare flora en fauna van dit Jemenitische eiland zijn minder bekend dan die van de Galapagoseilanden, maar net zo uniek. Opkomend toerisme helpt de plaatselijke economie, maar verstoort het ecologisch evenwicht, schrijft Sam van Vliet.

In de context van dergelijke alarmerende berichten is het des te belangrijker stil te staan bij de vele manieren waarop mensen zich tot dieren verhouden. Deze ZemZem onderzoekt de cohabitatie van mens in dier in het Midden-Oosten en Noord-Afrika door de eeuwen heen, van de wilde leeuw als diplomatiek cadeau tot een spionerende ooievaar, en van de rituele slacht tot de liefdevolle verzorging van stadsduiven en straatkatten.

Nog geen abonnee en toch nieuwsgierig? Bestel de ZemZem nu via de webshop.