Met de uitbreiding van de islam volgde het Arabisch het Aramees op als het toonaangevende communicatiemiddel in het Midden-Oosten. Wat zich voordoet als een radicale breuk, blijkt in feite een geleidelijke transformatie te zijn.
Gepubliceerd in 2019/2 Taal.
Op het eerste gezicht lijkt weliswaar een wijde kloof het vermeend gelijkvormige, islamitische, grotendeels Arabischtalige, moderne Midden-Oosten te scheiden van het veeltalige Oude Nabije Oosten met zijn mozaïek van opeenvolgende rijken, plaatselijke culturele diversiteit en, sinds Alexander, verbinding met de Grieks-Romeinse wereld. Vanaf de vroege twintigste eeuw stabiliseren grenzen tussen methoden en vakculturen – nu toegespitst op het contrast tussen wetenschap als rariteitenkabinet en als conflictoplossende denktank – deze kunstmatige discrepantie in onderwijs, onderzoek en openbare waarneming. Toch was de overgang van het antieke naar het moderne Midden-Oosten niet lineair en valt er geen eenduidige scheidslijn te trekken. De vervanging van het Aramees als de voormalige hoofdtaal door het Arabisch tussen de achtste en de tiende eeuw n.Chr. ging gepaard met allerhande politieke, socio-economische en culturele veranderingen. Het Arabisch kwam echter niet uit het niets en verbreidde zich niet in een vacuüm, maar was deel van een rijkgeschakeerd milieu. Zijn gedocumenteerde pre-islamitische geschiedenis is even lang als de islamitische, maar pas door contact met het Aramees kon het zelf een wereldtaal worden.
Opmars en versteviging van het Aramees
Tot de doorbraak van het Arabisch omstreeks 700 n.Chr. fungeerde het Aramees als hét culturele langetermijngeheugen van de regio. Hoe precies een streektaal uit de Syrische Woestijn in het eerste millennium v.Chr. deze positie kon verwerven, blijft een mysterie. Haar oorspronkelijke sprekers stichtten stadstaten met slechts een beperkte directe invloedssfeer en hebben, in tegenstelling tot hun oosterburen, nooit een politieke of culturele grootmacht gevormd waaruit hun taal status kon ontlenen, noch deelden zij de koloniale en mercantiele ambities van de Feniciërs, die in het hele Middellandse Zeegebied georganiseerde handelsnederzettingen oprichtten. Het Aramees vestigde zich, losgekoppeld van zijn oude maatschappelijke context, als overkoepelend medium van recht, bestuur en religie pas nadat zijn bakermat in de late achtste eeuw v.Chr. ingelijfd werd in een langdurige imperiale superstructuur onder de wisselende heerschappij van de Assyriërs uit Noordwest-Mesopotamië, de Babyloniërs uit Zuidoost-Mesopotamië en de Achaemeniden uit Iran.1
…
Het Arabisch voor de islam
Door de dynamiek van regionale fragmentatie en overkoepelende traditie kreeg het Aramees een dermate robuuste positie dat ook het Grieks, dat zich door de installatie van een hellenistische bureaucratie en cultuur vanaf de derde eeuw v.Chr. in sommige regio’s en maatschappelijke lagen vestigde, het niet kon vervangen. Tot de vierde, vijfde eeuw n.Chr. beschikte het Arabisch, hoewel het reeds buiten het Schiereiland aantoonbaar aanwezig was, al helemaal niet over de status en reikwijdte om als concurrent van het een of het ander op te treden.
Verder lezen? Bestel het nummer 2019/2 Taal in onze webshop.
