Hoofdredactioneel
‘Soennieten en sjiieten zijn al sinds 632 verwikkeld in een sektarische burgeroorlog, (…) een 1500-jaar oud religieus conflict.’[i]
Bovenstaande uitspraak, van de Amerikaanse senator Ted Cruz, kenmerkt de veelal deterministische manier waarop de spanningen tussen soennieten en sjiieten door media en politiek geduid worden. Het idee dat het hier een religieus conflict betreft dat al eeuwenoud (en daardoor schier onmogelijk op te lossen) is, lijkt wijdverbreid. Recente conflicten in bijvoorbeeld Irak, Libanon en Syrië schijnen het idee van een onlosmakelijk aan de islam verbonden sektarisme – waarin intra-islamitische identiteiten bronnen van geschil worden – alleen maar te versterken. Bovendien: komt de splitsing tussen soennieten en sjiieten niet inderdaad voort uit onenigheid over de opvolging van de profeet Mohammed in de zevende eeuw?
Schijn bedriegt. Dit nummer van ZemZem ontrafelt het idee van eeuwenoude sektarische spanningen binnen de islam door elk element van dit idee kritisch te bevragen. Iedere auteur in dit nummer erkent weliswaar het fenomeen sektarisme, maar allen zijn op hun eigen manier kritisch over de term. Zo gaat het openingsartikel van Maurits Berger in op de vraag of ‘sektarisme’ eigenlijk wel zo’n geschikt concept is om de conflicten tussen soennieten en sjiieten te beschrijven. Niet alleen merkt hij op dat soortgelijke schisma’s in andere godsdiensten anders worden aangeduid, hij bekritiseert de term ook vanuit linguïstisch oogpunt.
Daniël De Smet en Kate Pukhovaia gaan verder met deze kritiek door in te gaan op kleine gemeenschappen. De Smet borduurt voort op het feit dat de islam – anders dan bijvoorbeeld het christendom – geen concilies of pauselijk gezag heeft. Hierdoor bestaat er geen overkoepelend gezag waarvan men als moslim kan afwijken of waaraan men zich kan conformeren. Dat neemt niet weg dat er wel degelijk stromingen in de islam zijn die zeer sterk van elkaar verschillen, waaronder de nusayri’s en druzen die in zijn artikel centraal staan. Pukhovaia richt zich daarentegen juist op de zaidieten in Jemen, een stroming die de simpele tegenstelling tussen soennieten en sjiieten problematiseert: hoewel deze stroming namelijk meestal tot het sjiisme wordt gerekend, blijkt ze op diverse punten dichter bij het soennisme te staan.
Dat sektarisme in de islam niet simpelweg een kwestie van religie is, maar alleszins verweven is met politiek, blijkt uit de bijdragen van Kiki Santing en Saraa Saleh. In Santings artikel over de wederopbouw van de Irakese stad Mosul laat ze zien dat na het wegvallen van de sterk anti-sjiitische Islamitische Staat (IS) in Irak, het herstel van deze stad niet slechts op sektarische basis geschiedt, maar nog altijd sterk beïnvloed wordt door politieke belangen. Saleh laat in haar bijdrage over de nieuwe machthebbers in Syrië en hun omgang met materieel erfgoed zien dat het sektarische beleid van oud-dictator Bashar al-Asad inmiddels zo in het land is verankerd dat ook de nieuwe heersers er weer gebruik van maken, maar dan gericht tegen andere groepen.
Het lijkt voor de hand te liggen dat westerse wetenschappers boven dit soort sektarische scheidslijnen staan en hier objectief over schrijven. Ahab Bdaiwi laat in zijn artikel echter zien dat vooraanstaande islamologen uit het verleden soms een sterk pro-soennitische vooringenomenheid hadden, wellicht in navolging van sommige van de islamitische geleerden die ze bestudeerden. Tegelijkertijd toont hij aan dat er in de wetenschap veel veranderd is, wat ook blijkt uit Annemeik Schlatmanns onderzoek naar sjiitische jongeren in Nederland. Als minderheid binnen een minderheid worden zij vaak niet als sjiieten, maar bovenal als moslims gezien.
Naast het bovenstaande zet ZemZem ook in dit nummer weer interessante personen en publicaties over het Midden-Oosten, Noord-Afrika en de islam in de schijnwerpers. Zo zijn er interviews met Yassin Akouh over het verzet in de Rif en met Khalid Benhaddou over de kracht van de gemeenschap. Zowel binnen als buiten het katern doet ook dit nummer dan ook weer wat u als lezer van ZemZem gewend bent: het werpt een deskundige blik op actuele zaken en laat daarmee zien dat dingen vaak net wat ingewikkelder zijn dan vaak gedacht wordt.
[i] Geciteerd in Ömer Taşpınar, “The Sunni-Shiite Divide in the Middle East is About Nationalism, Not a Conflict Within Islam,” Brookings Institution, 31 december 2018, https://www.brookings.edu/articles/the-sunni-shiite-divide-in-the-middle-east-is-about-nationalism-not-a-conflict-within-islam/, voor het laatst geraadpleegd 10 oktober 2025
Hoofdredactie
Judith Naeff, Sarah Michiel en Joas Wagemakers
Eindredactie
Sarah Michiel, Rebecca de Graef, Ruud Strijp en August Verhoeven
Beeldredactie
Judith Haenen, Ymke Jongeneel en Veerle Veerbeek
Tekstcorrectie
Koen De Cuyper, Mark Klein en Maaike Voorhoeve
Redactie
Cassandra Backx, Silke Bull, Elif Çira, Rebecca de Graef, Judith Haenen, Mariam Hothout, Ymke Jongeneel, Sahar Nazari, Arnout van Ree, Moniek
Smit, Veerle Veerbeek, Sam van Vliet en Joas Wagemakers
Stagiairs
Jesse Bruijsten en Güneş Verhoek
Medewerkers aan dit nummer
Ahab Bdaiwi, Maurits Berger, Daniel De Smet, Norah Karrouche , Christian Lange, Luit Mols, Kate Pukhovaia, Abdulkerim Pusat, Saraa Saleh, Kiki Santing, Annemeik Schlatmann, Kasper Tromp en Mirthe van der Heide