Honger als wapen in de Gazastrook

De hongersnood die de afgelopen maanden in de Gazastrook is ontstaan, is doelbewust georkestreerd, betoogt Christian Henderson. Dat past in een langere geschiedenis van bezettingspolitiek. Ook elders in de regio werd uithongering al als instrument gebruikt door imperialisten.

Gepubliceerd in 2024/1 Een kijkje in de keuken

Sinds 7 oktober 2023 heeft Israël in de Gazastrook een uitgebreid arsenaal aan dodelijke wapens ingezet tegen het Palestijnse volk. Geen van deze middelen is echter zo dodelijk als het wapen van georganiseerde hongersnood. Hongersnood is een onderdeel van de genocidecampagne tegen de Palestijnen in Gaza. Alle 2,2 miljoen inwoners lopen het risico om te verhongeren. De VN schat dat de helft van de bevolking, een miljoen mensen, de hoogste categorie van hongersnood riskeert, met dreiging op acute uithongering en sterfte.

De enige meelfabriek werd door bommen getroffen

De voorlopige maatregelen die het Internationaal Gerechtshof (IGH) op 27 januari aankondigde, bevestigden Zuid-Afrika’s bezorgdheid over Israëls intentie tot genocide. Israëls directe aanvallen op de voedselproductie in Gaza tonen aan dat hongersnood een beoogd resultaat is. Volgens satellietbeelden is naar schatting minstens 22% van de landbouwgrond beschadigd. Kassen, opslagplaatsen en hulpdepots zijn ook gebombardeerd. Waterputten en tanks zijn vernietigd. De visvangst, voorheen een belangrijke bron van inkomsten en voedsel, is gestaakt: veel havens en vissersboten zijn verwoest. Vissers die toch een poging waagden, werden door Israëlische troepen aangevallen. Ook zijn grote bakkerijen weggevaagd, of gedwongen te sluiten vanwege een tekort aan meel, nadat de enige meelfabriek in november door bommen werd getroffen. Sindsdien is er geen tarwe meer verwerkt in het gebied.

Gebrek aan grondstoffen en hulpgoederen

Sinds 2007 wordt Gaza belegerd, waarmee ook de invoer van een breed scala aan goederen, waaronder voedsel, werd gereguleerd en beperkt.⁶ Als gevolg hiervan stond de energie-water-voedselketen van Gaza vóór de huidige oorlog al lange tijd onder grote druk. Het gebied kampte met langdurige elektriciteitstekorten.⁷ 50% van de elektriciteitsvoorziening werd geleverd door de Israëlische staat en betaald door de Palestijnse Autoriteit. Ook de toegang tot water was reeds slecht, en meer dan 90% van het water was niet geschikt om direct te drinken.⁸

Waar de Israëlische controle over, en inperking van, grond- en hulpstoffen eerder aan het zicht onttrokken werd, is de strategie van uithongering door de blokkering van eerste levensbehoeften inmiddels meer dan duidelijk. Direct na de aanvallen van Hamas op 7 oktober sneed Israël de toevoer van water, elektriciteit en diesel naar het gebied af. Zonnepanelen zijn de enige soevereine vorm van energievoorziening die Gaza overhoudt, maar ook die vormen een doelwit en raken beschadigd door de Israëlische bombardementen.⁹ Ook de brandstof en waterleveranties aan Gaza zijn aanzienlijk gedaald. Israël staat sporadische import van diesel toe en een deel wordt geleverd door de VN. Ook aan drinkwater is een groot tekort. Drie belangrijke waterzuiveringsinstallaties zijn in gevaar gebracht door een tekort aan stroom. Het overige water haalt men uit zo’n driehonderd putten en een grote ondergrondse waterbron; de pompen die hiervoor nodig zijn, zijn op hun beurt weer afhankelijk van de schaarse dieselbrandstof.

Naast de directe aanvallen op Gaza’s hulpbronnen en infrastructuur, heeft ook de massaontheemding gevolgen voor de voedselvoorziening. De meeste huizen, ziekenhuizen, scholen, universiteiten en bedrijven zijn beschadigd of vernietigd. Gaza-Stad is onbewoonbaar geworden. Door de voortdurende bombardementen zijn 1,7 miljoen Palestijnen uit hun huizen verdreven. Veel van deze mensen, van wie sommigen voor de tweede of derde keer in hun leven vluchteling zijn geworden, leven nu in tenten en onderkomens zonder of met minimale voorzieningen om voedsel te bereiden.

De werkgelegenheid ligt op zijn gat, en betalingssystemen zijn onbruikbaar: banken zijn gesloten en geldautomaten zijn vaak leeg. De voedselprijzen zijn gestegen en woekerwinsten werden gangbaar. Een appel kost naar verluidt zo’n acht dollar.¹⁰ Het ontbreken van schoon water betekent dat droog en houdbaar voedsel, zoals linzen of melkpoeder, moeilijk of niet te bereiden is. Door het tekort aan gas zijn veel mensen afhankelijk van brandhout, waarvan de aanvoer snel afneemt. Vrijwilligerskeukens zijn vaak de enige bron van warm eten voor de vele ontheemden, maar ook daar worstelt men met stijgende kosten.¹¹

Voedselinperking als bezettingspolitiek

De bezetting van, en controle over, Gaza door Israël kent een lange geschiedenis. Sinds 1948 heeft het vestigingskolonialisme en haar uitsluitingsideologie Palestijnen van hun land en hulpbronnen beroofd door middel van directe verdrijvingen en isolering.¹² Van de 2,2 miljoen inwoners worden er ongeveer 1,7 miljoen door de VN als vluchtelingen beschouwd.¹³ Gaza, een van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld, kent grote armoede en vormt een historische spil van het Palestijnse verzet tegen de Israëlische bezetting.

Lange rijen met stilstaande vrachtwagens

Israëls totale controle over de levering van voedsel in Gaza is een kenmerk van wat ook door het internationaal recht als een bezetting wordt geclassificeerd. Voedselleveranties maken gebruik van twee grensovergangen, Rafah en Kerem Shalom, beide aan de grens met Egypte. Elke voedseltruck wordt geïnspecteerd door Israëlische functionarissen, om te voorkomen dat er producten tussen zitten die de strijders in Gaza kunnen helpen. Dit proces kan uren duren en artikelen worden vaak willekeurig geweigerd, wat betekent dat hele vrachtwagens opnieuw moeten worden ingeladen. Dit leidt tot lange rijen stilstaande vrachtwagens die de grens niet over mogen.¹⁴ Ondertussen lijdt de Gazaanse bevolking een paar kilometer verderop honger. Indien er sporadisch toch voedselleveranties kunnen plaatsvinden, loopt men onverminderd risico op bijvoorbeeld droneaanvallen. Mensenrechtenorganisaties rapporteren bijvoorbeeld dat er op 11 januari vijftig mensen werden gedood bij zo’n aanval.¹⁵ Eind maart kondigde het IGH in een tweede tussenvonnis aanvullende maatregelen aan: in het bijzonder vanwege de verspreiding van hongersnood moeten Palestijnen ongehinderd humanitaire hulp krijgen.¹⁶ Omdat ngo’s en humanitaire hulpverleners echter ook ten prooi vallen aan het geweld van het Israëlische leger, trekken steeds meer organisaties zich terug uit het gebied. Als gevolg van een aanval op een konvooi van World Central Kitchen stierven zeven hulpverleners.¹⁷

De naaste bondgenoten van Israël zijn schaamteloos medeplichtig aan het gebruik van hongersnood als politiek instrument en oorlogswapen. De dag na het tussenvonnis van het IGH kondigden een aantal westerse donorlanden aan dat ze hun hulp aan het United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East (UNRWA) zouden opschorten. De UNWRA levert sinds 1949 ontwikkelings- en noodhulp aan miljoenen Palestijnse vluchtelingen.

Onder meer de Verenigde Staten, maar ook Nederland, schortten hun financiële steun aan de organisatie op nadat Israël twaalf van de drieduizend UNRWA-medewerkers in Gaza beschuldigde van betrokkenheid bij de aanvallen van 7 oktober.¹⁸ Michael Fakhri, de speciale VN-rapporteur voor het recht op voedsel, waarschuwde dat hongersnood met het intrekken van de financiering onvermijdelijk is geworden.¹⁹

Honger: een instrument van kolonisatie

De inzet van honger als oorlogswapen is niet alleen een realiteit in hedendaags Gaza, maar een kenmerk van de voortdurende Nakba – het Arabische woord voor catastrofe dat Palestijnen gebruiken om de etnische zuivering te beschrijven die hen sinds 1948 treft. De aanval op de soevereine relatie van Palestijnen met hun land, hulpbronnen en voedsel wordt doelbewust als wapen ingezet, al decennialang. Denk bijvoorbeeld aan de manier waarop Israël al jaren Palestijnse olijfbomen aanvalt: sinds 1967 zijn er meer dan 800.000 vernietigd.²⁰ Olijfbomen vormen niet alleen een bestaansmiddel, maar symboliseren ook het algehele bestaansrecht van Palestijnen. Dat maakt ze tot een aantrekkelijk doelwit.

Gaza strijdt voor land, voedsel en bestaansrecht

Als we verder kijken dan Gaza is het duidelijk dat uithongering eveneens een kenmerkend instrument is van imperialisme en kolonialisme elders in de regio. Algerije onder de Franse bezetting is een historisch voorbeeld.²¹ Het VN-sanctieregime tegen Irak, aangevoerd door de invloed van de VS in de Veiligheidsraad, had een verwoestend effect op de voedselvoorziening en gezondheid van de Irakese bevolking sinds de jaren negentig. In Jemen kampt ongeveer de helft van de ruim 30 miljoen inwoners met ernstige hongersnood nadat er sinds 2015 een internationale coalitie onder leiding van Saoedi-Arabië tegen de Houthi-rebellen strijdt: havens worden geblokkeerd, waardoor voedsel niet aan land kan komen, en net als in Gaza worden fabrieken, waterinstallaties en vissersboten gebombardeerd.

Het verzet van Palestina tegen de bezetting is dan ook geen uitzonderlijk geval. Het kan eerder worden gezien als de meest recente fase in een langdurige ontwikkeling van dekolonisatie in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en daarbuiten. Zoals andere wetenschappers hebben opgemerkt zijn inperkingen van voedselsoevereiniteit en landbouwpolitiek in deze context vaak over het hoofd gezien.²² Als we deze zaken echter weer op de voorgrond plaatsen, wordt zichtbaar hoe de gebeurtenissen in Gaza niet op zichzelf staan. Integendeel, de huidige oorlog is een episode van het decennialange Palestijnse verzet tegen het zionisme: een strijd om land, hulpbronnen, voedsel en bestaansrecht.

Een eerdere versie van dit artikel is gepubliceerd in Agrarian Conversations, het online platform van onder meer de Journal of Peasant Studies.

Uit het Engels vertaald door Rowie Rensink

Noten

1. IPC Acute Food Insecurity Analysis 15 February – 15 July 2024 (18 March 2024): https://www.ipcinfo.org/fileadmin/user_upload/ipcinfo/docs/IPC_Gaza_Strip_Acute_Food_Insecurity_Feb_July2024_Special_Brief.pdf
2. Andrew Mitrovica, “The ICJ ruling was a legal victory at the cost of Palestinian lives” Al Jazeera, 28 januari 2024: https://www.aljazeera.com/opinions/2024/1/28/the-icj-rulingwas-a-legal-victory-at-the-cost-of-palestinian-lives.
3. Wim Zwijnenburg en Natsha Hall, Uninhabitable? The reverberant public health and environmental risks from the war in Gaza. Pax, december 2023: https://paxforpeace.nl/wp-content/uploads/sites/2/2023/12/PAX_Report_Gaza_Uninhabitable_FIN.pdf.
4. Euronews, “Video: Fishing boats burn after strike hits central Gaza beach,” 13 november 2023: https://www.euronews.com/video/2023/11/13/watch-fishing-boats-burn-after-strike-hits-central-gaza-beach.
5. Abdelhakim Abu Riash, “Gaza bakeries targeted and destroyed by Israeli air attacks,” Al Jazeera, 2 november 2023: https://www.aljazeera.com/gallery/2023/11/2/gaza-bakeries-destroyed-by-israeli-strikes/.
6. Paul Kohlbry, “Agrarian Annihilation: Israel’s war on Gaza is war upon both land and people,” Agrarian Conversations, januari 2024.
7. Elai Rettig, “Cutting the Electricity Supply to Gaza: Consequences and Implications” BESA Center, 16 oktober 2023: https://besacenter.org/cutting-the-electricity-supply-to-gaza-consequences-and-implications/.
8. Amnesty International, “The Occupation of Water,” 29 november 2017: https://www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2017/11/the-occupation-of-water/.
9. Middle East Eye, “Israeli Bombing targets mosques, solar panels, generators,” 4 november 2023: https://www.middleeasteye.net/live-update/israeli-bombing-targets-mosques-solar-
   panels-generators.
10. Jason Burke, “Aid officials believe there are ‘pockets of famine’ in Gaza,” The Guardian, 16 januari 2024: https://www.theguardian.com/world/2024/jan/16/no-food-no-water-noheating-famine-exists-in-gaza-say-officials.
11. Mohammed Soulaimane, “Gaza’s charity kitchens struggle with dwindling supplies and rising costs,” The National News MENA, 17 january 2024: https://www.thenationalnews.com/mena/palestine-israel/2024/01/17/gazas-charity-kitchens-struggle-with-dwindlingsupplies-and-rising-costs/.
12. Omar Shakir, “Israeli Apartheid: ‘A Threshold Crossed’,” Human Rights Watch, 19 juli 2021: https://www.hrw.org/news/2021/07/19/israeli-apartheid-threshold-crossed.
13. UNWRA, “Where We Work: Gaza Strip” (n.d.): https://www.unrwa.org/wherewe-work/gaza-strip?__cf_chl_tk=w7wAcP017On4Sg00T7Z5_YiLi5oYh1sYwHUdet-9vfUg-1706019971-0-gaNycGzNDiU.
14. Sharon Zhang, “Israel forcing Palestinians to Starve: Just Miles from Truchs Filled with Food,” Thruthout, 17 januari 2024: https://truthout.org/articles/israel-forcing-palestiniansto-starve-just-miles-from-trucks-filled-with-food/.
15. Euro-Med Human Rights Monitor, “Israel not only prevents entry of aid into Gaza, but also kills those who try to receive it,” 16 januari 2024: https://euromedmonitor.org/en/article/6098/Israel-not-only-prevents-entry-of-aid-into-Gaza,-but-also-kills-those-whotry-to-receive-it.
16. UN News, “Gaza: World court issues fresh measures for Israel as crisis deepens,” 28 maart 2024, https://news.un.org/en/story/2024/03/1148096.
17. Kathryn Armstrong, Emily Atkinson en Rushdi Abualouf, “World Central Kitchen halts operations in Gaza after strike kills staff ” BBC News, 2 april 2024, https://www.bbc. com/news/world-68710515.
18. Al Jazeera, “Which countries have cut funding to UNRWA, and why?” 28 januari 2024, https://www.aljazeera.com/news/2024/1/28/which-countries-have-cut-funding-to-unrwaand- why.
19. Bethan McKernan, “Famine in Gaza is being made ‘inevitable’, says UN rapporteur,” The Guardian, 28 januari 2024: https://www.theguardian.com/world/2024/jan/28/famine-in-gaza-is-being-made-inevitable-says-un-rapporteur?CMP=share_btn_tw.
20. Layla Hedroug, “Israel’s Campaign Against Palestinian Olive Trees,” Yale’s Global Affairs Journal, 11 maart 2023: https://yris.yira.org/column/israels-campaign-against-on-palestinian-olive-trees/.
21. Yan Slobodkin, The Starving Empire: A History of Famine in France’s Colonies (Ithaca: Cornell University Press, 2023).
22. Max Ajl, “Does the Arab Region Have an Agrarian Question?” The Journal of Peasant Studies 48, nr. 5 (2021): 955–83. doi:10.1080/03066150.2020.1753706.