In Marokko is het nieuwe familierecht door veel vrouwen met enthousiasme ontvangen. Het is een hart onder de riem in de strijd voor gelijkwaardigheid aan de man. Marokkaanse mannen zijn minder tevreden.
Gepubliceerd in 2005/1 Marokko special
‘Een man mag zijn vrouw niet meer slaan. Dat staat in de nieuwe Moedawwana!’ zegt Fatima (36) vol overtuiging. ‘Al-hamdulillah, dankzij sayyidna, onze koning, moge God hem genadig zijn!’ Fatima kan niet lezen en schrijven en verdient een karige boterham als werkster op verschillende adressen. Ze kiept een emmer water over mijn binnenplaatsje leeg en zegt opgetogen: ‘Onze koning staat aan de kant van de vrouw!’ Trots vertelt Fatima dat ze haar man te verstaan heeft gegeven dat hij zich voortaan even moet bedenken voordat hij een tik uitdeelt.
De nieuwe personen- en familiewetgeving, de Moedawwana, is door de meeste vrouwen met enthousiasme ontvangen. Ook de vrouwenbeweging is heel tevreden. De belangrijkste wijzigingen zijn: man en vrouw zijn gelijkwaardig binnen het huwelijk; een vrouw heeft voortaan niet per se een voogd, een wali, nodig om te trouwen, maar ze kan vanaf haar achttiende jaar zelf haar huwelijkspartner kiezen; en ze kan zelfstandig haar echtscheiding aanvragen. Daarnaast is het de burgerlijke rechter die voortaan de aanvragen tot echtscheiding onderzoekt en beoordeelt, en niet langer de ‘adl, de notaris in het islamitische rechtssysteem.
Het lijken kleine veranderingen, maar ze zijn wel degelijk revolutionair. Tot voor kort was het zo dat een man een vrouw trouwde om een gezin te stichten. Hij was de baas over haar, dus was zij hem gehoorzaamheid verschuldigd. Daar tegenover stond dat hij haar moest onderhouden. Maar door haar te verstoten, kon hij wanneer hij maar wilde van haar af.
Handelingsonbekwaam
De huwbare leeftijd voor vrouwen was vijftien en de vrouw werd gezien als handelingsonbekwaam. Zo kon zij bijvoorbeeld alleen met toestemming van haar man contracten afsluiten of een bankrekening openen. Wanneer de vrouw haar huwelijk niet langer wenste voort te zetten, dan wachtte haar een bijna onmogelijke weg. Zij moest de ‘adl ervan overtuigen dat haar man haar mishandelde of anderszins ernstig ingebreke bleef. De meeste ‘oedoel, islamitische notarissen, lieten zich niet overtuigen, zodat de man zijn echtgenote kon dwingen in de echtelijke woning te blijven. Of de vrouw moest zich vrij kopen, door een grote som geld aan haar man te betalen.
De huwelijksontbinding is voortaan voorbehouden aan de burgerlijke rechter. De scheiding is dus uit het islamitisch recht gehaald, wat een essentiële verandering is. Tegenstanders van modernisering van de Moedawwana, de islamisten voorop, hebben altijd betoogd dat het huwelijk heilig is- godgegeven – omdat de regelgeving vast lag in de Moedawwana, en deze onderdeel is van de sjari’a, de islamitische wet. Jarenlang heeft dit iedere discussie over modernisering geblokkeerd.
De wijzigingen zijn uiteindelijk doorgedrukt door koning Mohammed VI, nadat de positie van de islamisten was verzwakt als gevolg van de aanslagen op 16 mei 2003 in Casablanca. Het sacrale element in het huwelijk wordt nu gezien als een persoonlijke religieuze zaak van de twee personen die het huwelijk aangaan.
De meeste vrouwen zijn enthousiast, maar er zijn ook veel mensen die nog moeten wennen aan de nieuwe wetgeving. De ‘oedoel zien zich beroofd van werk, nu zij zich niet meer met echtscheiding mogen bemoeien. Ze zijn dan ook al twee keer in staking gegaan. Juristen betwijfelen of de meeste rechters in Marokko wel vrouwvriendelijk genoeg zijn om de nieuwe wet uit te voeren. En veel ouders slaat de schrik om het hart als ze zich realiseren dat hun dochter zodra ze achttien is kan trouwen met wie ze wil.
Vooral Marokkaanse mannen zijn onzeker over hun nieuwe rol. Een gelijkwaardige partner zijn voor je echtgenote is moeilijker dan over haar de baas spelen. ‘Het staat in de koran dat de man aan het hoofd van het gezin staat,’ zegt Abdallah (46), die actief is in de islamistische beweging Al-Adlwaal-Ihsan.‘Vrouwen zijn emotioneler dan mannen en hebben leiding nodig.’
Ook de 42-jarige Abdelkrim zegt eerlijk: ‘Het is moeilijk om geen angst te hebben voor de vrijheid van vrouwen, en voor het delen van de verantwoordelijkheid voor het gezin. In onze samenleving moeten we nog leren dat democratie en individuele verantwoordelijkheid bij elkaar horen, en dat dat ook geldt voor persoonlijke relaties.’
Er wordt nu nog gediscussieerd of met de nieuwe rol verdeling tussen man en vrouw binnen het huwelijk ook de onderhoudsplicht wederzijds moet worden. Gelijke rechten, gelijke plichten klinkt logisch. Veel vrouwen zien hier echter tegenop, met name vrouwen die weinig arbeidsperspectief hebben en voor wie het huwelijk inclusief de onderhoudsplicht van de man de enig haalbare bestaanszekerheid leek. Trouwen en kinderen krijgen was altijd het meest ideale toekomstperspectief. Maar het huwelijk bood slechts schijnzekerheid, zolang de man zo eenvoudig kon scheiden. Dat weten de miljoenen vrouwen die met hun kinderen zonder inkomsten op straat zijn gezet.
Nu de echtscheiding voortaan ook door de man bij de rechter moet worden aangevraagd, is het beduidend moeilijker geworden voor de mannen. Voortaan is de rechter verplicht een verzoeningspoging te ondernemen, en dus de man op zijn verantwoordelijkheid te wijzen.
De emancipatie van de Marokkaanse vrouw is onmiskenbaar en onstuitbaar. Steeds meer meisjes zijn opgeleid en in staat hun eigen boontjes te doppen. Zij laten zich niet meer als ongerepte jonge maagd uithuwelijken. Als ze al trouwen – bijvoorbeeld omdat ze kinderen willen- dan stellen ze eisen aan de man en moet het huwelijkscontract aan zekere voorwaarden voldoen.
Maar de ervaring van een aantal van mijn Marokkaanse vriendinnen die een zelfstandig bestaan leiden en dus hun eigen inkomen hebben, is dat het niet meevalt om een geëmancipeerde, vrouwvriendelijke man te vinden. ‘Als puntje bij paaltje komt, willen de meeste mannen toch aan mijn vrijheid en zelfstandigheid knagen, en ik heb te veel moeite moeten doen om die te veroveren om dat te kunnen accepteren,’ zegt Jamila (36). Ze heeft de ‘ware’ nog niet gevonden en hoopt nog kinderen te krijgen. Ze droomt van een man voor wie zij een gelijkwaardige partner kan zijn.
Mannen hebben het er moeilijk mee dat hun rol verandert. De emancipatie van mannen blijft achter bij die van de vrouwen. Driss, 44 jaar en nooit getrouwd, is inspecteur van politie in Nador en heeft zijn eigen oplossing bedacht. Hij wil geen Marokkaanse vrouw, zegt hij. ‘Die kun je niet vertrouwen, die willen dit en die willen dat, en geef je ze een vinger dan nemen ze je hele hand. Ik wil een Europese vrouw, die zijn niet zo veeleisend.’
Bedoelt Driss dat die geen bruidsschat vragen en vaak minder zwaar tillen aan hun maagdelijkheid voor het huwelijk? En is bovendien een Europese partner wellicht de ideale manier om Europa binnen te komen? Hij ontkent het, maar zonder al teveel overtuiging.
Ook veel vrouwen wachten tevergeefs op de prins op het witte paard die hen mee zal nemen naar Europa. ‘Ik wil geen man die hier blijft,’ zegt de ongetrouwde Amina (34) uit ElHoceima.
Van wet naar bed
De Marokkaanse vrouw heeft juridisch meer rechten gekregen. Deze ontwikkeling is ook te zien in de samenleving, waar de vrouwen steeds vaker hun rechten opeisen. Zo publiceerde het progressieve weekblad TelQuel in het najaar de coverstory: ‘Hoe bedrijft u de liefde?’
De seksuele verhoudingen tussen Marokkaanse mannen en vrouwen zijn veranderd, stelt de auteur. Vroeger wilde een man wel ervaring opdoen voor het huwelijk, maar trouwen deed hij met een ongerepte maagd. Nu zijn Marokkaanse vrouwen bezig hun seksualiteit te ontdekken, ook voordat zij trouwen.
Vrouwen nemen vaker het initiatief tot een vrijpartij en hechten minder waarde aan het behoud van hun maagdelijkheid. Kortom, ook in bed stellen vrouwen tegenwoordig eisen aan mannen en schrijdt de emancipatie voort. Al is het verschijnsel dat vrouwen hun maagdenvlies laten repareren voordat ze officieel trouwen nog lang niet verdwenen.
Voor mannen is het een erezaak geworden hun vrouw tijdens het liefdesspel tot een orgasme te brengen, terwijl vroeger de gedachte dat een vrouw kon klaarkomen al ongehoord was. Toch blijven er altijd onverbeterlijke volhouders die zeggen: ‘Ik had toch graag gewild dat ik de eerste was geweest.’