Moslims eten geen varkensvlees en ‘varken’ wordt vaak als scheldwoord gebruikt. Is alles wat je over het varken in de Arabische cultuur tegenkomt inderdaad zo negatief? Het meeste wel, maar op basis van uiteenlopende bronnen blijkt het allemaal toch wat genuanceerder te liggen dan men zou verwachten.
Gepubliceerd in 2025/1 Kat, kameel, kameleon.
Ach, het varken, dat grappige en slimme beest dat er zo droevig vanaf komt in de islamitische cultuur, in navolging van de joodse. Daarvan zijn genoeg voorbeelden te vinden in de actualiteit, zeker in het kader van de toenemende orthodoxie.* Autoriteiten die willen laten zien hoe goed ze zich aan de islamitische regels houden focussen bijvoorbeeld graag op het varken. Turkse autoriteiten nemen ‘op hygiënische gronden’ maatregelen tegen varkenshouders en slagers. Een religieus georiënteerd Turks televisiekanaal verbiedt de uitzendingen van Winnie de Poeh, vanwege het personage van Knorretje.* Strenggelovige moslimmoeders in Engeland vragen bij Mother-care om Winnie de Poeh-spulletjes waarop geen Knorretje is afgebeeld.* Een Maleisische supermarkt verkoopt T-shirts van de Chinese dierenriem met afbeeldingen van alle sterrenbeelden, maar de Hond en het Varken zijn alleen met hun Chinese karakters aangeduid.* De Egyptische autoriteiten grepen een zwak excuus (‘varkensgriep’) aan om de kleine zwarte varkentjes van de zabbalin, de Christelijke vuilophalers, te laten afmaken. Een erg goed idee was dat niet: die varkentjes waren een cruciaal onderdeel van de vuilverwerking in Cairo, waar 80% van het vuilnis werd gerecycled.*
Maar wat is het beeld dat naar voren komt in oudere teksten? Arabische teksten (ik begin hier bij de 9e eeuw)delen de hedendaagse weerzin tegen het varken. Ze stellen dat iedereen een hekel heeft aan het varken omdat het zo lelijk is, krijst als een jongen die een pak slaag krijgt, in de modder rolt, en een stuitend gebrek aan seksuele inhibities heeft.
Weerzinwekkende eetgewoonten heeft het ook: varkens eten zelfs mensenpoep. Varken is dan ook een geliefd scheldwoord. ‘Ik heb nog liever een varkenskop in mijn boekenkast dan de Musnad van Ibn Abi Shayba!’, zei Asbagh ibn Khalil, een 9-eeuwse malikitische geleerde.* Tegelijkertijd is er wel degelijk ruimte voor een gelaagder beeld, met name waar de invloed van niet-islamitische gemeenschappen zich doet gelden.
Verder lezen? Bestel het nieuwe nummer in onze webshop.
Afb. 1. Varkentje van de zabbalin in Caïro. Foto: Ahmed Abd El-Fatah. Bron: Flickr, via https://www.flickr.com/photos/ahmedcarlos/
* Mijn onderzoek resulteerde in het artikel “The saddest beast? Notes on the pig in Arabic culture,” Quaderni di Studi Arabi 14 (2019): 243-261.
** Tom Gross, “Iran bans The Economist & Turkey bans Winnie the Pooh,” 21 juni 2006, voor het laatst geraadpleegd op 29 oktober 2018 viatomgrossmedia.com/mideastdispatches/archives/000741.html.
*** Martin Wainwright, “Muslims want Pooh, not Piglet,” 15 november 2000, voor het laatst geraadpleegd op 29 oktober 2018 via https://www.theguardian.com/uk/2000/nov/15/books.booksnews1.
**** Joshua Lee, “Dog & Pig missing from Chinese zodiac t-shirt sold in M’sia Giant,” 8 januari 2018, voor het laatst geraadpleegd op 29 oktober 2018 via https://mothership.sg/2018/01/malaysia-giant-dog-zodiac/.
***** Michael Slackman, “Belatedly, Egypt Spots Flaws in Wiping Out Pigs,” 19 september 2019, voor het laatst geraadpleegd op 29 oktober 2018 via https://www.nytimes.com/2009/09/20/world/africa/20cairo.html.
****** I. Goldziher, Mohammed ibn Toumert et la theologie de l’Islam dans le Nord de l’Afrique au XIe Siècle (Algiers, 1903), 25.