Klimaatproblematiek en milieuactivisme lijken misschien iets van vandaag de dag, maar hebben in werkelijkheid een veel langere geschiedenis. Al begin jaren vijftig waarschuwden islamitische politici in Indonesië voor de negatieve gevolgen van menselijk handelen voor de natuur. Sebastiaan Broere beschrijft een episode uit de politieke geschiedenis van het gedachtegoed van de ‘eco-islam’: een beweging van theologen en activisten die met de islamitische leer in de hand proberen om duurzaamheid onder moslims te bevorderen.
Gepubliceerd in 2021/1 Indonesië.
De groene islam in post-Soeharto Indonesië
De landbouwpolitiek onder Soeharto’s militaire dictatuur (1967-1998) stond in het teken van intensivering, productieverhoging en economische groei. Dit beleid viel grotendeels samen met de hoogtijdagen van de Groene Revolutie, een ontwikkelingsconcept waarin de vermeerdering van landbouwproductie per hectare centraal stond. In Indonesië dwongen civiele en militaire ambtenaren boeren tot het gebruik van verbeterd zaaizaad, pesticiden en kunstmest, zonder aandacht voor mens en natuur. Deze vorm van intensieve landbouw leidde niet alleen tot sociaal-economische ongelijkheid, doordat niet alle boeren in gelijke mate konden profiteren, maar schaadde ook de biodiversiteit en de kwaliteit van bodem en water.
Na de val van Soeharto ontstond er ruimte voor nieuwe vormen van productie, organisatie en solidariteit, en daarmee ook voor biologische landbouw. Inmiddels omvat de duurzame landbouw in Indonesië een bloeiend netwerk van coöperaties, ngo’s, boerenbewegingen, kwekerijen, laboratoria en onderwijs- en voorlichtingsprojecten. [1] Initiatieven variëren van de akkers van islamistische kostscholen tot het Go Organik 2010-programma van de overheid. De motieven lopen uiteen: inspelend op de toenemende mondiale vraag naar bioproducten, beoogde het ministerie van Landbouw Indonesië te torpederen tot ’s werelds grootste exporteur van biologische teelt. Lokale initiatieven hebben naast een commercieel oogmerk vaak ook een meer ideologische of religieuze inslag. De overtuiging dat God het universum schiep, dat alle elementen van dat universum een specifieke functie hebben en dat de mens als voogd (khalifah) van Gods schepping de verantwoordelijkheid over haar bestaan draagt, is daar een van. [2]
Verder lezen? Bestel het nummer in onze webshop.
Noten
1. Voor een overzicht en korte geschiedenis, zie Thomas Reuter, “Regaining lost ground: a social movement for sustainable food systems in Java, Indonesia,” Anthropology of Food 14 (2019): 1-25.
2. Monika Arnez, “Shifting notions of nature and environmentalism in Indonesian Islam” in Environmental and Climate Change in South and Southeast Asia: How are Local Cultures Coping?, red. Barbara Schuler (Leiden en Boston: Brill, 2014), 75-102, 78-82.