Ruim vijf jaar geleden, op 12 december 2015, sloten de leiders van vrijwel alle landen ter wereld het Klimaatakkoord van Parijs. Om een klimaatcrisis af te wenden, spraken ze af om maatregelen te nemen om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 à 2 graden. Nationale overheden verbonden zich om wetgeving in te voeren met de eigen klimaatplannen die nodig waren om aan ‘Parijs’ te voldoen, bijvoorbeeld op het gebied van CO2-reductie. De praktijk is echter weerbarstig: wetenschappers en milieuorganisaties waarschuwen herhaaldelijk dat overheden lang niet genoeg doen om het Klimaatakkoord te implementeren. Ondertussen komen er regelmatig nieuwe, elkaar tegensprekende, rapporten uit over hoe het er nu ‘werkelijk’ voor staat met het klimaat, dikwijls met veel zorgelijker prognoses dan waar in Parijs vanuit werd gegaan.
Ook in het Midden-Oosten en Noord-Afrika maakt men zich grote zorgen over klimaatverandering. De regio heeft dan ook veel te duchten van een temperatuurstijging: droogte, hitte, zeespiegelstijging en zandstormen kunnen het dagelijks leven en de economie in de regio danig beïnvloeden. Verschillende overheden hebben zodoende maatregelen uitgevaardigd ter bescherming van het klimaat en van de natuur. In de woestijn van Marokko is een park van zonnepanelen gebouwd van 2.500 hectare. Jordanië overweegt om de toenemende waterschaarste op te lossen door een kanaal te graven van de Rode naar de Dode Zee, waarna het water ontzilt moet worden. Egypte heeft een beleid ingevoerd om de oude taxi’s in het vervuilde Caïro te vervangen door nieuwe, schonere voertuigen, wat volgens de Wereldbank heeft geleid tot een reductie van 130 duizend ton co2 in 2014 ten opzichte van het jaar ervoor. Maar ook in de regio waarschuwen milieuorganisaties en -activisten dat er niet genoeg gedaan wordt.
Deze ZemZem gaat over klimaat en klimaatverandering in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. In het openingsartikel geeft Rozemarijn ter Horst een overzicht van wat we weten over klimaatverandering in de regio, en van de gevolgen die dit kan hebben op de samenleving aldaar, zowel op maatschappelijk, als op economisch gebied. Harry Verhoeven gaat in zijn artikel dieper in op de politieke gevolgen van klimaatverandering. Hij reageert op de recentelijk veelgehoorde aanname dat klimaatverandering een rol gespeeld zou hebben in de Syrische burgeroorlog, en betoogt dat niet de klimaatstress zelf een rol speelt in burgeroorlogen als in Syrië en Darfoer, maar de manier waarop overheden klimaatverandering instrumentaliseren om bepaalde bevolkingsgroepen te marginaliseren. Ook in het rondetafelgesprek dat ZemZem in maart 2021 organiseerde met het Grote Midden Oosten Platform discussieerden de specialisten Louise van Schaik, Aziza Moneer en Karim Elgendy over het verband tussen klimaatverandering enerzijds en politieke problemen anderzijds.
Naast de gevolgen van klimaatverandering in de regio, besteden we in deze ZemZem ook aandacht aan de initiatieven in de regio die beogen om klimaatverandering af te wenden of op te vangen. In hun artikel over Algerijnse waterwegen beschrijven Marcel Kuper, Salem Idda en Bruno Bonté hoe soms eeuwenoude, kilometerslange waterwegen tot vandaag de dag worden gebruikt om landbouwgrond te irrigeren. Lisa Bossenbroek, Hind Ftouhi en Zakaria Kadiri beschrijven op hun beurt hoe jonge boeren in de Marokkaanse Draavallei hun best doen om waterbesparend en milieuvriendelijk te werk te gaan bij de teelt van de watermeloen, een waterslurpend gewas dat verbouwd wordt in de woestijn. En in haar studie van ecokritische kunst en literatuur laat Judith Naeff zien dat klimaatverandering hoog op de agenda staat van kunstenaars en schrijvers in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Hierna volgt een vertaling van twee fragmenten uit het verhaal ‘De tuinen van Babylon’ van Hassan Blasim, van de hand van vertaalster Djûke Poppinga.
ZemZem sprak ook met een aantal initiatiefnemers van klimaatgerelateerde projecten. Onze redacteuren gingen (digitaal) op pad en interviewden activisten in Egypte, Oman, Qatar en Nederland die met initiatieven op het gebied van recycling, waterbeheer, vuilophaal en vegetarisme een bijdrage proberen te leveren aan een oplossing voor de milieu- en klimaatproblematiek. Tegenover de vervuiling en uitstoot door grote bedrijven en het falende klimaatbeleid van overheden in de MENA-regio en elders ter wereld, zijn deze individuele initiatieven elk een spreekwoordelijke druppel op een gloeiende plaat. Of de doelen uit Parijs gehaald gaan worden, is op zijn best dan ook zeer twijfelachtig. Maar tezamen laten deze projecten wel zien dat steeds meer burgers, zowel in het Midden-Oosten en Noord-Afrika als in het Westen, verandering eisen en daar zelf actief aan proberen bij te dragen. Aan hen zal het niet liggen.
Josephine van den Bent en Maaike Voorhoeve